از دیرباز حمل و نقل به وسیله کشتی یکی از انتخاب های تجار برای حمل محموله های باری محصوب می گردد. از آنجا که حمل و نقل به وسیله کشتی دارای مخاطراتی می باشد، قانون گذار در جهت حمایت از تجار و بازرگانان وظایفی را بر عهده متصدی حمل و نقل قرار داده است؛ همچنین جامعه بین المللی با افزایش صادرات و واردات اقدام به صدور قوانین بین المللی در حوزه حمل و نقل دریایی نموده است.
مبنای مسئولیت متصدی حمل و نقل در قانون مدنی
طبق قانون مدنی، متصدی حمل و نقل همچون امین می باشد و مسئول تلف یا گم شدن محموله باری نمی باشد مگر اینکه مرتکب تعدی و تفریط گشته باشد.
مبنای مسئولیت متصدی حمل و نقل در قانون تجارت
بر اساس قانون تجارت، اصل بر مسئولیت متصدی حمل و نقل می باشد؛ متصدی حمل و نقل مسئول تلف یا گم شدن محموله باری می باشد مگر اینکه در مرجع صالح خلاف آن را ثابت نماید. همچنین اگر متصدی حمل و نقل در مرجع صالح ثابت نماید که تلف شدن کالا به سبب بسته بندی نادرست و عدم اطلاعات کافی از سوی ارسال کننده و مرسل الیه بوده است، از مسئولیت مبرا می گردد.
تکالیف متصدی حمل و نقل در رابطه تضییع سریع محموله باری در قانون تجارت
اگر متصدی حمل و نقل محموله باری را به مقصد برساند و مرسل الیه مال را قبول نکند یا به او دسترسی نباشد و محموله باری در معرض تضییع سریع باشد و یا قیمتی که می توان برای آن فرض کرد یا مخارجی که بر آن شده تکافو ننماید، متصدی حمل و نقل می بایست فورا مراتب را به اطلاع ارسال کننده رسانده و با نظارت او مال را به فروش رساند. متصدی حمل و نقل موظف می باشد حتی المقدور و ارسال کننده و مرسل الیه را از این محموله باری که به فروش خواهد رسید، مطلع نماید.
مسئولیت ناشی از تقصیر نماینده حمل و نقل
چنانچه به سبب اقدامات نماینده شرکت حمل و نقل آسیبی به محموله باری وارد گردد، صاحب کالا می تواند در جهت جبران خسارات وارده به متصدی حمل و نقل و نماینده او مراجعه نماید، در صورت مراجعه صاحب کالا به متصدی حمل و نقل، او می تواند برای جبران خسارت به نماینده رجوع نماید.
مبنای مسئولیت متصدی حمل و نقل در قانون دریایی ایران
در خصوص مسئولیت متصدی حمل و نقل در قانون دریایی ایران میان حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد. عمده ای از حقوقدانان فرض را بر مسئولیت متصدی حمل و نقل قرار داده اند، در مقابل عده ای از حقوقدانان فرض تقصیر را پذیرفته اند که طبق این اصل صاحب کالا می بایست تقصیر متصدی حمل و نقل را اثبات نماید.
مبنای مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی به استناد کنوانسیون بروکسل
میان حقوقدانان در تحلیل ماده 4 کنوانسیون بروکسل اختلاف نظر وجود دارد، برخی از حقوقدانان با استناد به این ماده فرض را بر تقصیر متصدی حمل و نقل قرار داده و معتقد می باشند که در صورت ورود خسارت، صاحب کالا موظف می باشد تا در مرجع صالح تقصیر متصدی حمل و نقل را اثبات نماید؛ در مقابل عده ای دیگر از حقوقدانان معتقد هستند که متصدی حمل و نقل مسئول خسارات وارده به کالا می باشد مگر اینکه خلاف آن ثابت گردد.
وظایف متصدی حمل و نقل دریایی به استناد کنوانسیون بروکسل
متصدی حمل و نقل موظف می باشد قبل از شروع هر سفر، کشتی را برای دریانوردی آماده کند. کارکنان و تجهیزات و تدارکات کشتی را به طور مناسب تهیه و فراهم آورد و انبارها و سردخانه ها و کلیه قسمت های دیگر کشتی را که برای حمل محموله مورد استفاده قرار می گیرد را مرتب و مجهز نماید.
مبنای مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی به استناد قواعد لاهه – ویزبی
بر اساس مفاد قواعد معاهده لاهه – ویزبی، متصدی حمل و نقل در صورت سهل انگاری در حمل بار یا ناوبری کشتی مسئول خسارات وارده به کالا می باشد.
مبنای مسئولیت متصدی حمل و نقل به استناد مقررات هامبورگ
مسئولیت متصدی حمل و نقل به استناد مقررات هامبورگ مبتنی بر فرض تقصیر می باشد. بر اساس این فرض، صاحب کالا موظف می باشد در مرجع صالح تقصیر متصدی حمل و نقل را ثابت نماید.
مبنای مسئولیت متصدی حمل و نقل به استناد کنوانسیون روتردام
بر اساس کنوانسیون روتردام، متصدی حمل و نقل مسئول خسارت وارده به کالا می باشد مگر اینکه در مرجع صالح ثابت نماید به عمل دیگری محموله باری تلف شده است.
خسارات ناشی از تاخیر کالا
در قراردادهای حمل و نقل، متصدی حمل و نقل و ارسال کننده در خصوص تحویل کالا در موعدی معین با یکدیگر توافق می نمایند، چنانچه متصدی حمل و نقل محموله باری را در موعد تعیین شده تحویل ندهد، مدعی می تواند علیه او در مرجع صالح طرح دعوا نماید.
مرجع صالح
در خصوص مرجع صالح، جهت طرح دعوا در کنوانسیون های مذکور، حکمی مقرر نگردیده است. بر اساس قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب، خواهان می تواند جهت طرح دعوا به دادگاهی که قرارداد در آنجا منعقد گشته است یا دادگاهی که کالا می بایست در آنجا تسلیم گردد یا دادگاه محل اقامت خوانده رجوع نماید.
