دعوای مطالبه حق زارعانه

حق زارعانه که وجود آن در عرف مسلم است در اراضی کشاورزی یکی از مبحث هایی است که به دلیل وجود خلاهای متعدد قانونی همیشه محل نزاع میان زارع و مالک بوده است. مطالبه حق زارعانه از سوی زارع در وهله اول نیازمند وجود ارکانی است که بدون آن ها نمی توان به هدف نهایی رسید.

نحوه مطالبه حق زارعانه

دعوای مطالبه حق زارعانه که دعوایی مالی است به طور معمول در صورتی از سوی زارع مطالبه می شود که مالک قصد اخراج و انتزاع ید زارع را از ملک مزروعی داشته باشد. در چنین حالتی که مالک ملک زراعی تقاضای تخلیه ملک مزبور را می نماید دیدگاه غالب رویه قضایی بر این است که صرف تقاضای زارع در حین دادرسی برای مطالبه حق زارعانه کافی بوده و نیازمند طرح دعوای مستقل نیست هر چند عده ای دیگر طرح دعوای مستقل را لازم می دانند.

این دیدگاه که مطالبه حق زارعانه نیاز به طرح دعوای مستقل ندارد از این جهت صحیح به نظر می رسد که قانونگذار به تبعیت از عرف در لایحه قانونی نحوه خرید و تملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمرانی، عمومی و نظامی دولت تخلیه و خلع ید از املاک را منوط به پرداخت قیمت ملک و سایر حقوق از جمله حق زارعانه یا حق کسب و پیشه نموده است و فقط در حالت ضرورت و با تشخیص وزیر دستگاه اجرایی امکان خلع ید از ملک را قبل از پرداخت قیمت ملک و حقوق وابسته به آن ممکن دانسته و در این حالت هم باز مهلت سه ماهه برای دستگاه اجرایی در نظر گرفته تا قیمت ملک و حقوق وابسته (من جمله حق زارعانه) را پرداخت نماید. از وحدت ملاک همین ماده استنباط می شود که پرداخت حق زارعانه در زمان انتزاع ید زارع از ملک ضروری و لازم است.

نحوه تقویم حق زارعانه

در گذشته مبنای تقویم حق زارعانه بر اساس عرف محل و یا تفاوت بین زمین بایر و دایر تعیین می شد. امروزه محاسبه حق زارعانه در موارد مختلف از رویه خاص خود تبعیت می کند. برای مثال بعضی دستگاه های اجرایی در زمان تملک اراضی زراعی، مبنای محاسبه حق زارعانه را یک سوم بهای منطقه ای زمین تملک شده در نظر می گیرند یا در مورد سایر موارد بر اساس صلاحیت جدیدی که در رشته کشاورزی و منابع طبیعی در سال 1379 تصویب شد در محاسبه حق زارعانه کارشناس رسمی دادگستری عوامل متعددی را مدنظر قرار می دهند. از جمله این موارد می توان به مدت زمان تصرف ملک یا زمان زراعت، کیفیت آبادانی زمین محل کشاورزی، اجاره سالیانه و .... اشاره کرد.