حدود مسئولیت متصدیان حمل و نقل دریایی

در قراردادهای حمل و نقل دریایی طرفین همچون سایر قراردادهایی که روزانه در جامعه منعقد می شود تکالیف و مسئولیت هایی دارند که عدم پایبندی به این تکالیف و وظایف موجب مسئولیت آنها خواهد بود و شخص مسئول باید در قبال اشخاص دخیل در قرارداد حمل و نقل دریایی جبران خسارت نمایند. متصدیان حمل و نقل دریایی در مواردی ممکن است مسئول بوده و ملزم به جبران خسارت باشند که ذیلاً به آنها اشاره می نماییم.

شرایط مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی

رابطه میان متصدی حمل و نقل و زیان دیده بر اساس قرارداد حمل تعیین می شود که در پی این قرارداد معمولاً بارنامه صادر می شود (انواع بارنامه و شرایط صدور آن) لذا مسئولیت های متصدیان حمل و نقل از نوع مسئولیت قراردادی است. با توجه به ماده 4 کنوانسیون بروکسل و ماده 5 کنوانسیون هامبورک و ماده 17 کنوانسیون روتردام می توان دریافت که ارکان مسئول شناخته شدن متصدی حمل و نقل در قبال زیان های وارده دو چیز است: یکی تحقق ضرر و دیگری فرض مسئولیت.

اثبات وجود رکن اول یعنی تحقق ضرر با مدعی یعنی زیان دیده است و اوست که باید ثابت کند ضرری وارد شده تا بتوان در بین تکالیف و مسئولیت های متصدی درحمل و نقل دریایی، تکلیف به جبران خسارت وارده را نیز قرار داد. رکن دوم که همان فرض مسئولیت است نیز بیان می کند که پس از اثبات ورود ضرر از سوی زیان دیده، فرض بر این است که متصدی حمل مسئول جبران خسارت می باشد مگر آنکه اثبات نماید تمام اقدامات لازم و معمول را انجام داده و ورود ضرر متوجه وی نیست یا اینکه اثبات کند علت ورود ضرر به زیان دیده جزء موارد معافیت از مسئولیت است.

مواردی که متصدی حمل مسئول جبران خسارت نیست.

بیان گردید که با تحقق شرایطی متصدی حمل و نقل مسئول جبران خسارت خواهد بود اما مطابق قواعد و مقررات بین المللی همچون کنوانسیون های هامبورگ و بروکسل و روتردام در مواردی حتی اگر متضرر ورود خسارت را (شرط تحقق ضرر) را ثابت کند دیگر فرض مسئول بودن متصدی وجود ندارد. یعنی در مواردی حتی اگر صاحب کالا ثابت کند خسارتی به محموله وارد شده متصدی مسئول جبران آن خسارت نخواهد بود. این موارد بسیار متعدد می باشند که در ذیل به عمده این موارد اشاره می شود:

1. خسارت ناشی از قوه قهریه یعنی خسارتی که از عوامل خارجی و غیرقابل اجتناب و غیرقابل پیش بینی حاصل می شود. از جمله قوای قهریه می توان به آتش سوزی، جنگ و ...  اشاره کرد.

2. خساراتی که ناشی از تقصیر خود فرستنده می باشند. مثل حالتی که فرستنده کالا را به صورت غیراصولی بسته بندی کند.

3. خساراتی که ناشی از جنس یا خود محموله باشد. مثل اینکه تاریخ انقضای کالایی در طول سفر دریایی تمام شود و کالا فاسد گردد.

4. خسارات ناشی از عملیات نجات و انحراف موجه.

5. خسارت وارده بر کالاهایی که در عرشه کشتی حمل می شوند.