معنای حق زارعانه و مصطلحات آن در نقاط مختلف

 

مبنای ایجاد حق زارعانه

 

در قدیم الایام به دلیل کمبود کار وامکانات اکثر زمین های مالکان به صورت بلا استفاده و بدون کشت باقی مانده بودند و این عدم زراعت برای سالیان متمادی باعث شده بود که اراضی مذکور قابلیت زراعی خود را از دست بدهند . در چنین مواردی مالکان برای اینکه از زمین های خود دستاوردی داشته باشند و اراضی مذکور بلا استفاده نمانند اقدام به انعقاد قرارداد زراعی با زارع می کردند که زارع در زمین های مذکور کشاورزی کرده و محصول بدست آمده به نسبت بین مالک و زارع تقسیم شود .

از آنجایی که این اراضی قابلیت بهره برداری نداشت مهیا کردن آن برای کشت زرع ، مشقت و رنج بسیاری می طلبید عرف و جامعه برای زارعی که زمین در نتیجه زحمت و تلاش وی مستعد کشاورزی بود حق تقدمی در کشت و زرع ایجاد می کرد که تحت عنوان حق زارعانه شناخته می شد .

 

تعریف حقوقی حق زارعانه

 

حق زارعانه عبارتست از : حق مالی برای زارع در ملک مزروعی مالک که به تبع تصرفات مستمر وطولانی زارع ، در ملک دیگری ، همراه باکار ، فعالیت ، ایجاد مر غوبیت و یا ابقای مرغوبیت سابق در اثر اذن مالک یا یکی از عقود زراعی مانند مزارعه و اجاره ایجاد می شود . خواه این حق در عقد تصریح شده باشد ویا به عنوان شرط ضمنی از عرف اقتباس گردد.

 

مصطلحات حق زارعانه در حقوق ایران

 

حق زارعانه در اقصی نقاط ایران به حکم عرف و عادت نام های متفاوتی دارد .

حق زارعانه در شمال ایران ( بیشتر در مازندران ) به عنوان حق تبر تراشی یا کارافه شناخته می شود . از دیگر مصطلحات حق زارعانه در شمال دستدارمی  یا دستارمی ، می باشد . در استان گلستان علاوه بر حق دستارمی  ، حق و نگه کنی نیز به جای حق زارعانه استفاده می شد.

این حق در منطقه آذربایجان با عنوان جور (جوار) شناخته می شد و در باسمنج و بعضی نقاط مراغه و قراجه داغ متداول بوده است . در شمال شرقی ( منطقه خراسان ) بَللَک به جای حق زارعانه متداول بوده است . در اطراف تهران قراپشک و در اصفهان کارکرد به کار برده می شده است .در کازرون نیز حق زارعانه را به دلیل تشابهی که با حق سر قفلی در زمان قدیم داشته ، سرقفلی می نامیدند .

اصطلاحات دیگری از جمله « حق نسق زراعی » ، « حق بند » ، « حق چماچم » ، «حق طنابی » ، «حق عمل»  ، «حق آبادانی » و حق الزراعه نیز از مواردی است که در عرف قدیم به جای حق زارعانه مصطلح بوده است .

لازم به ذکر است در قوانین و مقررات نیز حق زارعانه با اسامی و عناوین متعددی مورد اشاره قانون گذار بوده است ، از جمله حق اولویت رعیتی ، حق ریشه ، حق آب وگل ، کارافه ، دسترنج رعیتی و ........ .